بیماری ایدز

دانشمندان فرضیه های گوناگونی دریاره ی اینکه ویروس HIV از کجا آمده است ، داده اند اما هیچ کدام از آن ها ثابت نشده است . در سال 1959 نخستین مورد شناخته شده ی ویروس HIV در نمونه ی خون مردی از اهالی کین شاسای کنگو دیده شد . بررسی های ژنتیکی این نمونه خون نشان داد که احتمالاً ویروس HIV ، ناشی از یک ویروس جداگانه و مربوط به اواخر دهه ی 1940 یا اوایل دهه ی 1950 است .

در آمریکا این ویروس از اواسط دهه ی 1970 دیده شد . از 1979 تا 1981 شیوع انواع ذات الریه ، سرطان و سایر بیماری ها در میان تعدادی از پسران جوان توسط پزشکی در لس آنجلس گزارش شد . این بیماری ها به طور معمول در میان افرادی که سیستم ایمنی سالمی دارند دیده نمی شود . در سال 1982 مقامات بهداشتی برای نام گذاری مجموعه ی این « عفونت های فرصت طلب » و « ذات الریه کارینی پنوموکسیتیک » و « تومور سارکوم کاپوسی » که در مردان جوانی که تا پیش از این سالم بودند دیده شده بود ، از واژه ی « سندرم اکتسابی نقص ایمنی » یا ایدز استفاده کردند و از همان سال بود که بیماران مبتلا به ایدز در ایالات متحده تحت کنترل و مراقبت قرار گرفتند . عامل اصلی بیماری ایدز ، ویروسی است که دانشمندان در سال 1983 آن را شناسایی کردند . جامعه ی علمی بین المللی نام این ویروس را در ابتدا « HTLY – III , LAY » گذاشت و بعدها به HIV تغییر نام یافت .

نخستین بار بیماری ایدز در سال 1981 میلادی ( 1360 هـ . ش ) در آمریکا مورد توجه قرار گرفت . این بیماری در پنجم ژوئن سال 1981 در میان پنج مرد همجنس باز در لوس آنجلس تشخیص داده شد . ابتدا این بیماری را سرطان مردان نامیدند با گذشت زمان با شناخت دلایل دیگری برای این بیماری از قبیل اعتیاد و انتقال خون ، آن را فراتر از بیماری ناشی از روابط جنسی دانستند .

/ مدت زمان تبدیل ویروس HIV به ایدز :

دانشمندان تخمین زده اند که حدود نیمی از بیماران آلوده به HIV ، طی 10 سال پس از آلوده شدن ، مبتلا به ایدز می شوند . این زمان در افراد متفاوت است و می تواند به عوامل مختلفی همچون وضعیت جسمانی شخص و رفتارهای مربوط به سلامتی او بستگی داشته باشد . امروزه با درمان های دارویی می توان میزان تضعیف سیستم ایمنی بدن توسط ویروس HIV را کاهش داد . همچنین معالجات دیگری نیز وجود دارند که اگر چه بیماری ایدز را درمان نمی کنند اما در پیشگیری یا بهبود برخی از بیماری های وابسته با ایدز موثر هستند .

 / نشانه های ابتلا به ویروس HIV :

تنها راه تشخیص قطعی ابتلا به ویروس HIV ، انجام آزمایش عفونت HIV است . با تکیه بر نشانه های ظاهری نمی توان نتیجه گرفت که فرد به ویروس HIV آلوده شده است یا خیر و حتی بسیاری از افراد آلوده به این ویروس تا سال های متمادی هیچ علایمی از خود بروز نمی دهند اما با این همه ، ظهور برخی علایم و نشانه ها می تواند در این باره هشداردهنده باشد . این علایم عبارتند از :

کاهش سریع وزن ، سرفه های خشک ، ذات الریه ، خستگی شدید و بی دلیل ، تب عود کننده یا تعرق شبانه ی مفرط ، تورم غدد لنفاوی زیربغل ، گردن و کشاله ی ران ، اسهالی که بیش از یک هفته طول بکشد ، لکه های سفید یا خال های غیر طبیعی بر روی زبان ، داخل دهان یا در گلو ، لکه های قرمز ، قهوه ای ، صورتی یا بنفش در زیر یا روی پوست و یا در داخل دهان ، بینی یا پلک ها ، فراموشی ، افسردگی و یا سایر اختلالات مغزی .

البته وجود برخی از این علایم در فرد نباید سبب شود که آن فرد را آلوده به HIV بدانیم چرا که هر کدام از این علایم می توانند به بیماری های دیگزی نیز مربوط باشند .

/ مایعات انتقال دهنده ی ایدز :

مایعاتی که تاکنون ثابت شده ویروس HIV را انتقال می دهند عبارتند از :

خون ، شیر ، منی ، ترشحات مهبلی و سایر مایعات بدن که خود در آن ها دیده می شود همچنین برخی از مایعاتی که ممکن است در انتقال ویروس موثر باشند عبارتند از :

مایعی که در اطراف مغز و نخاع وجود دارد ، مایعی که در اطراف اتصالات استخوانی قرار دارد ، مایعی که جنین در آن رشد می کند .

/ راه های انتقال ویروس ایدز :

ویروس ایدز از سه راه اصلی از فرد آلوده به شخص سالم منتقل می شود :

1 – تماس جنسی : برقراری رابطه ی جنسی بدون حفاظت با شخص آلوده که 70 تا 80 درصد از موارد الودگی در جهان از این طریق است .

2 – تماس با خون آلوده : تزریق خون و فرآورده های خونی آلوده ، پیوند اعضاء و نسوج آلوده ، استفاده ی مشترک از سرنگ و سوزن مخصوصاً در بین معتادان تزریقی ، تماس تصادفی سوزن یا وسیله ی آلوده در میان کارکنان درمانی .

3 – مادر به کودک : ویروس ایدز در 30 تا 40 درصد از مادرانی که آلوده به ویروس هستند به کودکانشان منتقل  می شود .

/ سیرو علایم بیماری ایدز :

از زمان ورود ویروس به بدن 2 تا 12 هفته ( حداکثر 16 ماه ) طول می کشد تا آزمایش خون ، علائم آلودگی را نشان دهد ولی در این مدت فرد آلوده می تواند دیگران را آلوده سازد . همین امر باعث می شود که کنترل بیماران مسافر در مبادی ورود به کشور عملاً غیر ممکن و فاقد ارزش باشد .

برای کسب اطلاعاتی در زمینه ی سیرو علائم بیماری می توان بیماری را از زمان ورود ویروس به بدن تا هنگام استقرار ایدز به چهار مرحله تقسیم کرد :

1 – عفونت اولیه ی HIV : سه تا شش هفته بعد از ورود ویروس به بدن ، علائم حاد بیماری که عبارتند از :

تب ، گلو درد ، بزرگی غدد لنفاوی ، دردمفاصل و عضلات ، سردرد ، ضعف و بی حالی ، بی اشتهایی ، کاهش وزن ، تهوع و استفراغ ، اسهال گاهی با بثورات جلدی مانند سرخک و کهیر یا تظاهرات عصبی در برخی از افراد ظاهر می گردند . علایم این دوره شباهت کاملی با بسیاری از بیماری های عفونی داشته و پس از 1 تا 3 هفته بهبودی خود به خود حاصل  می گردد . کمتر اتفاق می افتد که بیماری در این دوره تشخیص داده شود .

2 – عفونت بدن علامت HIV : این مرحله بین 8 تا 10 سال طول می کشد . در این مرحله شخص آلوده علایم بیماری بالینی عفونت را نداشته و ظاهراً سالم به نظر می رسد .

3 – عفونت علامت دار HIV : یکی از علائم شایع در این مرحله بزرگ شدن غدد لنفاوی است . غدد لنفاوی بزرگ شده ( 5% تا 2 سانتیمتر ) بدون درد بوده و در اکثر نقاط بدن دیده می شود و مخصوصاً در غدد گردن . این افراد معمولاً از سایر جهات سالم به نظر می رسند . در مورد شخص بیماری که غدد لنفاوی وی بیش از 3 تا 6 ماه بزرگ باقی مانده و علتی نیز مشخص نشده باید به ایدز مشکوک گردید .

در این مرحله بیمار دارای عوارض مختلف دیگری نیز هست که عبارتند از : اسهال بیشتر از یک ماه ، تب بیشتر از یک ماه ، کاهش وزن بدن بیشتر از 10 در صد ، تعریق شبانه ، خستگی و بی حالی .

ممکن است عوارضی مانند بی اشتهایی ، سردرد ، دل درد ، بی قراری ، بزرگی غدد لنفاوی ، عوارض عصبی ، جلدی و مخاطی نیز مشاهده گردد .

4 – عفونت پیشرفته ی ایدز : در این زمان ، کاهش شدید نیروی دفاعی بدن شخص را مستعد ابتلا به بیماری های عفونی و بدخیمی های فرصت طلب می کند . البته علایم بیماری ایدز درست مثل یک سرماخوردگی است یعنی احساس کوفتگی و درد عضلات ، عطسه ، سرفه ، تب و همه ی علامت هایی که یک بیمار سرماخورده دارد ، ابتدا ظاهر می شود اما علایم اصلی زمانی است که مقاومت بدن بیمار در برابر همه ی بیماری ها کم می شود و عفونت هایی شدید نظیر بیماری سل و یا سرطان ها و بیماری های پوستی شدید و غیر قابل علاج و ... جان بیمار را تهدید می کند .

بیماری ایدز نه واکسن دارد و نه درمان و فقط داروهایی وجود دارند که باعث توقف پیشرفت بیماری می شوند و به بیمار اجازه می دهند بیشتر و بهتر زندگی کند ولی درمان قطعی وجود نداشته و فرد مبتلا ، مادام العمر باید از این دارو که بسیار پرهزینه است ، استفاده نماید تا عوارض ناگوار این بیماری کمتر به سراغش بیایند .

در حال حاضر از میان جمعیت مبتلا به ایدز ، نزدیک به 7 میلیون نفر به دارو و درمان محتاج اند که تنها 2 میلیون نفر از آنها به چنین امکاناتی دسترسی دارند . سازمان ملل درگزارش جدید خود می گوید که ایدز تا سال 2030 به بدترین بیماری واگیر بدل خواهد شد و رشد و توسعه ی آن شماری از کشورها را با معضلات جدی روبه رو خواهد کرد . طبق نتایج تحقیقات پژوهشگران دو موسسه ی تحقیقاتی آلمان ( انستیتوی ماکس پلانک و انستیتوی هاینرش پته ) کار خارج کردن ژن ایدز از سلول های بیمار انسان را آنزیم طبیعی مخصوصی به نام رکو مبینیس انجام می دهد که شناسایی  ، توسعه و تکمیل یکی از ویژگی های آن توسط محققان آلمانی ، آن را به این توانایی ویژه رسانده است . شیوه ی درمانی جدید برخلاف شیوه های رایج برجلوگیری از تکثیر ویروس ایدز در بدن فرد مبتلا متمرکز نیست ، بلکه ویروس زدایی از سلول های بیمار و تقویت سامانه ی دفاعی بدن را دنبال می کند . بیماری ایدز تاکنون قابل درمان نبوده است . ویروس این بیماری از جمله ویروس هایی است که وارد سامانه ی ژنتیکی ( DNA ) سلول های بدن می شود و به صورت جزیی از آن در می آید . محققان آلمانی با استفاده از یکی از ویژگی های ی آنزیم رکومبینیس ، توانسته اند آن را همچون یک قیچی وارد سلول آلوده کنند و بخشی از DNA را که ویروس در آن ادغام شده ، جدا سازند . این آنزیم پس از این عمل متوقف می شود دو سر جدا شده ی سلول DNA را دوباره به هم متصل کند . ویروس ایدز جدا شده را بعداً خود سلول به تدریج دفع می کند . پرفسور یواخیم هاوبر از موسسه ی هاینرش پته امیدوار است که روش جدید او و همکارانش ، در ظرف 10 سال آینده به یک شیوه ی درمان عملی برای مبتلایان تبدیل شود . هاوبر و همکارانش روش خود را تاکنون در آزمایشگاه و روی کشت سلولی آزموده اند . در سه سال آینده این روش روی حیوانات آزمایش خواهد شد و از آن پس نوبت آزمایش روی انسان های مبتلا به ایدز خواهد بود . به گفته ی هاوبر شاید این روش همه ی ویروس های ایدز در بدن فرد بیمار را از بین نبرد اما رشد و شدت بیماری او را قابل کنترل می کند و هزینه های آن در قیاس با شیوه های درمانی کنونی و رایج بسیار کمتر است . در حال حاضر ، بهترین راه کنترل بیماری ایدز و افزایش طول عمر بیمار به کارگیری مجموعه ی از چند داروست که این شیوه ، سالانه برای هر بیمار 15 هزار یورو هزینه در بر دارد .

بنا بر تحقیقات سازمان ملل مبارزه ی موثر علیه ایدز بدون کاهش فقر ، مرگ و میر کودکان و رفع محرومیت های آموزشی ممکن نخواهد بود .

پس بهترین دارویی که در شرایط فعلی برای این بیماری می توان تجویز کرد آموزش است که هر چه در راه آموزش هزینه شود یقیناً کمتر از درصدی از هزینه های درمانی است . با ارتقای آگاهی مردم از ابتدا جلوی ابتلا به ایدز گرفته شده و در هزینه های بسیار بالای درمانی صرفه جویی می شود . باید توجه کرد که اگر همه به مسائل اخلاقی ، خانوادگی و بهداشتی پایبند باشند ، خطری آنها را تهدید نخواهد کرد . اما در غیر اینصورت نه تنها ایدز بلکه هپاتیت و انواع بیماری های عفونی و خطرناک دیگر نیز به آنها تحمیل خواهد شد که به مسائل اخلاقی بعداً خواهیم پرداخت .

/سابقه ی ایدز در ایران :

در سال های 64 و 65 کمیته های پزشکی و تحقیقی به منظور بررسی وضعیت ایدز در کشور تشکیل شد . در سال 1376 اولین بیمار مبتلا به ایدز شناسایی و تحت مراقبت های پزشکی قرار گرفت . البته قبل از آن در سال 64 با استفاده از کیت های سازمان جهانی بهداشت که به منظور شناسایی گسترده ی توزیع ایدز در اختیار کشورها قرار گرفته بود ، تست های غربال گری روی خون 70 هزار نفر انجام شد . در این تحقیق 200 نفر از افراد پرخطر مانند معتادان تزریقی  و ... مورد آزمایش قرار گرفتند که در آنها ، نمونه ی مثبت یا مبتلا مشاهده نشد .

در حقیقت موارد ابتلا مربوط به هموفیلی ها و کسانی بود که از فرآورده های خونی آلوده ی وارداتی استفاده کرده بودند . مدتی بعد در بررسی های سالیانه ، معتادان تزریقی زندانی و غیرزندانی نیز به جمع مبتلایان کشور اضافه شدند . در بررسی های سرولوژیکی که در چند سال گذشته در گروه های پرخطر و در خطر انجام یافته به نظر می آید به صورت تخمین بیش از پانزده هزار نفر مبتلا به ویروس ایدز شناسایی شده اند که از این تعداد به نظر بیشترین درصد از راه اشتراک درسرنگ و سوزن در معتادان تزریقی به خصوص در زندان ها بوده است . باید توجه کرد که بسیاری از مبتلایان به علت شیوه ی ابتلا به این بیماری ( اعتیاد یا روابط جنسی نادرست ) بیماری خود را مخفی نموده که همین موضوع باعث آلوده کردن افراد بیشتری می شود .

/ برنامه ی پیشگیری و کنترل ایدز در ایران :

هدف نهایی این برنامه ، پیشگیری و کنترل عفونت HIV و عوارض ناشی از آن در جامعه است . برای رسیدن به این هدف برنامه ی کشوری کنترل و پیشگیری از ایدز بر اساس سه سطح کلی پیشگیری اولیه ( پیش گیری از ابتلا ) ، ثانویه ( پیش گیری از گسترش ، مراقبت و درمان ) و ثالثیه ( پیش گیری از عوارض گوناگون بیماری ) طراحی شده که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود :

آموزش و اطلاع رسانی ، تامین سلامت خون ، مشاوره به افراد در معرض خطر و آزمایش داوطلبانه در گروه های پرخطر ، تقویت مراقبت و درمان موارد آلوده به HIV و خانواده ی آنان و ...

/ آموزش و اطلاع رسانی :

با توجه به اینکه در حال حاضر واکسنی برای پیشگیری و دارویی جهت درمان ایدز وجود ندارد یکی از راه های مهم پیشگیری از اشاعه ی بیماری در جامعه ، آگاه نمودن مردم به خصوص جوانان و نوجوانان از راه های انتقال و روش های پیشگیری می باشد . بنابراین در برنامه های مبارزه با ایدز اولویت خاص باید به امر آموزش اختصاص داده شود و استفاده از کلیه ی امکانات آموزشی کشور و رسانه های گروهی در این امر می تواند از بروز یک فاجعه ی انسانی جلوگیری نماید .

آموزش مردم جهت پیشگیری از بیماری ها مخصوصاً ایدز رسالت همه ی نهادها همچون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، وزارت آموزش و پرورش ، وزارت فرهنگ و آموزش عالی ، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران ، مطبوعات و ... است و از همه مهم تر تجربه نشان داده که صحبت ها و آموزه های دینی می تواند در ارتقاء اگاهی جوانان نقش بسیار موثری داشته باشد .

رفتار جسنی آدمیان از عوامل فرهنگی حاکم بر جامعه از جمله از اعتقادات دینی به شدت تاثیر می پذیرد . با وجود این که در هرجامعه ی محدودیت هایی در زمینه ی رفتارهای جنسی وجود دارد ، اما در تعالیم اسلامی حساب ویژه ای برای این موضوع باز شده است و احکام دقیقی برای هدایت صحیح و کنترل رفتارهای جنسی زنان و مردان تشریع گشته است و ضمانت اجراهای اخلاقی و کیفری شدیدی برای آن در نظر گرفته شده است . وقتی بیماری ایدز در میان مردان هموسکسوال ( هم جنس باز ) آمریکا شناخته شد و انتقال جنسی اولین و مهم ترین روش انتقال این بیماری معرفی گردید . اهمیت تعالیم اخلاق جنسی در نظام مقدس اسلامی می تواند روشن تر گردد . احکام اخلاق اسلامی می تواند برای تنظیم روابط درست جنسی زن و مرد نقش اصلی را در ممنوعیت و مبارزه با ارتباطات نادرست جنسی ( هتروسکسوال و یا هموسکسوال ) به عهده بگیرد  فقط باید این احکام و اخلاق را در جامعه ترویج نموده و گسترش داد تا از این طریق و با اشاعه ی این فرهنگ همه به خصوص جوانان و نوجوانان در خطر را آگاه نمود .